Geschiedenis: meer dan fun!



Oftewel hoe Orwell in 1984 haarfijn aantoont waarom we ons verleden moeten koesteren en moeten blijven doorgeven.

Roze bril even afgezet!
“O, je gaat geschiedenis studeren”, zeiden sommigen, “en wat kan je daar dan mee?”. Stilte. Makkelijker was de waarom-vraag. “Omdat ik dat nu eenmaal enorm interessant en boeiend vind”. Meewarige blikken. Ogengedraai. Onbegrip! Want tja, echt hip was het toch allemaal niet, dat verleden.

Ondertussen hebben we menige retro-vleug over ons heen gekregen. En hebben heel wat vrolijke erfgoedprojecten en meeslepende TV-series het stof van het verleden al een beetje weggeblazen. Dat geschiedenis leuk kan zijn, dat snappen al wat meer mensen. Maar naar het maatschappelijk nut van jaren archiefwerk is het nog steeds een beetje zoeken. Want de dooddoener: “we kunnen leren uit het verleden”, lijkt steeds minder op te gaan in een snel veranderende wereld. En zo wordt het verleden vooral een plaats om naar te ontsnappen. Even weg uit alle drukte.

Dus, mensen, beantwoord in crisistijd maar eens de vraag: waarom moet de overheid geschiedenis, erfgoed, musea en archieven dan ondersteunen. Geen sinecure. Maar deze week lazen we 1984 van George Orwell, en vielen de puzzelstukjes op hun plaats.

Dystopie: een wereld waar je niet wil zijn

1984 schetst een somber beeld van een doorgedreven totalitaire staat. Een intrigerend boek, veel meer dan het “Big brother is watching you” waar men het vaak tot reduceert. Een beangstigende toekomstvisie, waar menselijke vrijheid totaal verdwenen is. Waarin een soort internet met teleschermen de levens van de mensen beheerst. En waar oorlogen kunstmatig in stand gehouden worden om haatgevoelens te kanaliseren. Een wereld waar voor emoties, kunst, schoonheid en liefde geen plaats is. De partij beslist wat mensen moeten denken, horen, en lezen. En wie niet in de pas loopt, zal het voelen. En hard ook.


Wie geschiedenis beheerst, beheerst de toekomst
Beangstigend actueel

Winston Smith, de hoofdpersoon, begint echter te twijfelen. Als archivaris op het ministerie van de waarheid, ziet hij immers hoe de partij met de geschiedenis omgaat. Dagelijks worden archieven vervalst, sporen uitgewist en oude kranten herschreven. De partij heeft immers steeds gelijk en het verhaal moet altijd kloppen.  De onfeilbaarheid van Grote Broer kan zo nooit worden betwist. En de centrale boodschap is: de partij redde de mensheid van ellende, vroeger was het nog veel erger!

Maar, was het verleden dan zo slecht, vraagt Winston zich af. Zijn we echt beter af met Grote Broer?  En zo gaat hij op zoek naar sporen uit het verleden. Hij vindt voorwerpen uit een andere tijd wiens schoonheid hem ontroert. En hij vraagt oude mensen naar hun herinneringen aan vroeger. Dat spoor levert echter bitter weinig op, want zij blijken zich enkel snippers te herinneren die ze niet tot een afgerond verhaal aan elkaar kunnen rijgen.

Zonder archieven en zonder geheugen, kan de partij de mensen wijs maken wat ze wil. En dus beweren dat ze in de beste der mogelijke werelden leven. Geschiedenis geeft mensen vergelijkingsmateriaal, om hun eigen positie te kunnen bepalen en machthebbers op fouten te kunnen betrappen. Onontbeerlijk dus in een democratie.

Zonder woorden, geen gedachten

Een andere strategie van de partij is het vereenvoudigen van de taal. Alle nuances worden weggepoetst, overbodige woorden schrapt men. De partij reduceert taal tot een communicatiemiddel, voor literatuur is geen plaats. Heel slim bedacht van Grote Broer, want als er geen woorden meer zijn om gedachten uit te drukken, zullen de gedachten zelf ook verdwijnen. En dus: nog minder kans op tegenstand.

Nog steeds actueel

Niet echt een vrolijk boek dus. Gevoelige zielen: opgepast, want de martelingen zijn niet voor de poes. Maar ondanks alle wreedheid en beklemmendheid is het wel een boek dat je gelezen moet hebben. Omdat het zo extreem is. En omdat het je doet nadenken over de impact van internet, van politieke partijen  en van internationale krachten. En hoewel dit boek bijna 65 jaar geleden geschreven werd, heeft het nog niets aan kracht ingeboet, integendeel. Een boek om depressief van te worden, maar tegelijk één die je kracht geeft om waakzaam en oplettend te zijn. Big brothers in spé: we are watching you!

Reacties

Populaire posts